Efekt Gruena opisuje zjawisko psychologiczne, w którym ludzie, zanurzeni w skrupulatnie zaprojektowanym środowisku, tracą orientację przestrzenną lub czasową i stają się bardziej otwarci na bodźce zewnętrzne.

Koncepcja ta, została stworzona przez architekta Victora Gruena. Jest wykorzystywana w projektowaniu architektonicznym w celu wspierania wciągających doświadczeń, które wpływają na ludzkie zachowanie. Zachęcają one bowiem do spontanicznej eksploracji i często prowadzą do nieplanowanych wyborów.

Pierwotnie efekt Guena został opracowany dla przestrzeni handlowych w celu kształtowania zachowań konsumenckich. Jednak sprawdza się również do planowania urbanistycznego i projektowania przestrzeni publicznych.

Geneza efektu Gruena i nowoczesne centra handlowe

Victor Gruen, austriacko-amerykański architekt, nie miał na celu „wynalezienia” efektu Gruena jako zjawiska psychologicznego. Zamiast tego jego projekty architektoniczne i projekty nieumyślnie ułatwiły zrozumienie tej dynamiki behawioralnej.

Gruen jest znany jako ojciec nowoczesnego centrum handlowego, projektując pierwsze podmiejskie centra handlowe w Stanach Zjednoczonych w latach 50-tych. Jego ambicje wykraczały daleko poza zwykłe tworzenie przestrzeni handlowych.

Wyobrażał sobie centra handlowe jako centra społeczności. Nowoczesne place na amerykańskich przedmieściach, gdzie ludzie mogliby nie tylko robić zakupy, ale także spotykać się, spacerować i korzystać z zajęć kulturalnych i rekreacyjnych.

Główne cechy charakterystyczne efektu Gruena

Projekty Victora Gruena urzekały odwiedzających nieliniowymi ścieżkami, naturalnym oświetleniem, roślinnością i detalami architektonicznymi. Te elementy zachęcały do eksploracji, mając na celu stworzenie przyjemnego i angażującego środowiska.

Przestrzenie te miały sprzyjać zrelaksowanym i impulsywnym zachowaniom. Miały zachęcać odwiedzających do pozostania na dłużej i często do dokonywania spontanicznych zakupów. Lub do angażowania się w nieplanowane działania, promując w ten sposób spontaniczność. Jak na ironię, Gruen dążył do tego, aby odwiedzający czuli się mniej jak konsumenci, a bardziej jak aktywni uczestnicy dynamicznego i stymulującego środowiska.

5 projektów, które opowiadają o psychologii architektury poprzez efekt Gruena

Gruen był coraz bardziej rozczarowany sposobem, w jaki jego koncepcje były sprzedawane. Centra handlowe przekształciły się w zwykłe kanały konsumpcji, pozbawione elementów kulturowych i wspólnotowych, które Gruen sobie wyobrażał. Efekt Gruena, zamiast pełnić funkcję społeczną, został wykorzystany do zwiększenia sprzedaży poprzez manipulowanie zachowaniami konsumentów w kierunku nieplanowanych zakupów.

Zastanawiając się krytycznie nad swoim dziedzictwem, Gruen ostatecznie wyrzekł się centrów handlowych związanych z jego nazwiskiem. Mimo to jego zasady zostały zastosowane w wielu nowoczesnych i współczesnych projektach. Pokazuje to, w jaki sposób współczesna architektura może manipulować zachowaniem odwiedzających poprzez projektowanie emocjonalne. Projekty te wykorzystują efekt Gruena do zwiększenia zaangażowania i wydłużenia czasu trwania wizyt zarówno w przestrzeniach komercyjnych, jak i publicznych.

Centrum handlowe Mall of America (Minnesota, USA)

Mall of America, otwarte w 1992 roku w Bloomington w stanie Minnesota, jest największym centrum handlowym w Stanach Zjednoczonych. Stanowi przykład zastosowania efektu Gruena w jego projekcie.

Oprócz 520 sklepów, centrum handlowe oferuje atrakcje, takie jak parki rozrywki, akwaria i tematyczne strefy gastronomiczne, które służą jako istotne katalizatory zachowań:

• Labiryntowy układ: Projekt centrum handlowego celowo komplikuje nawigację dzięki układowi przypominającemu labirynt. Szerokie skrzyżowania i ograniczone pole widzenia, zachęcają do eksploracji.
• Rozrywka i atrakcje: Zabawy i pokazy nie tylko poprawiają wrażenia odwiedzających, ale także wzbudzają zachwyt. Motywują tym samym gości do przedłużenia wizyty.
• Połączenie funkcji: Poprzez włączenie działań niezwiązanych z zakupami, takich jak kina i inne atrakcje. Centrum handlowe osłabia czysto konsumpcyjne zamiary, zachęcając odwiedzających do angażowania się w różnorodne doświadczenia. Zakłóca to w ten sposób ich początkowy plan skoncentrowany na zakupach.

Dubai Mall (Dubaj, Zjednoczone Emiraty Arabskie)

Dubai Mall, znane jako największe na świecie centrum handlowe pod względem liczby sklepów (około 1200), słynie z kultowych atrakcji, takich jak Fontanna Dubajska i kryte akwarium.

Sama skala i wielkość centrum handlowego sprawiają, że jest ono celem samym w sobie. Oto kilka kluczowych strategii, które ucieleśniają efekt Gruena, aby subtelnie wpływać na zachowanie odwiedzających:

• Monumentalne atrakcje: Takie jak akwarium i kryty wodospad odwracają uwagę odwiedzających od bezpośrednich ścieżek, zachęcając do spontanicznej eksploracji.
• Płynny podział na strefy: Projekt centrum handlowego unika ścisłych rozgraniczeń między obszarami handlowymi i rozrywkowymi. Umożliwia to płynne i często podświadome przechodzenie między aktywnościami.
• Wciągająca atmosfera: Zastosowanie miękkiego oświetlenia, rozproszonych zapachów i muzyki ambientowej tworzy zmysłowe środowisko zaprojektowane tak, aby dezorientować percepcję czasu. Zachęca to odwiedzających do pozostania dłużej niż planowano.

Times Square i The High Line (Nowy Jork, USA)

Times Square to jeden z najbardziej kultowych placów miejskich na świecie. Słynie z olśniewającego zestawu jasnych ekranów, teatrów na Broadwayu i tętniącej życiem energii, która co roku przyciąga miliony. Oto kilka sposobów, w jakie objawia się tu efekt Gruena:

• Przeciążenie sensoryczne: Gigantyczne ekrany LED, billboardy i neony oferują ciągłe bodźce wzrokowe i słuchowe. Mogą dezorientować i zachęcać odwiedzających do pozostania w tym miejscu.
• Przestrzenie hybrydowe: Poza byciem zwykłym skrzyżowaniem, Times Square służy jako plac dla pieszych ze strefami relaksu, wydarzeniami publicznymi i przestrzeniami zachęcającymi do interakcji społecznych. Zachęca to do eksploracji poza głównymi ścieżkami.
• Nieprzewidywalność: Ciągły zgiełk tego obszaru z występami ulicznymi, wydarzeniami-niespodziankami i flash mobami zakłóca zwykłe oczekiwania i utrzymuje zainteresowanie odwiedzających, promując spontaniczną eksplorację.

Otwarty w 2009 roku The High Line to park na wzniesieniu stworzony z nieużywanej linii kolejowej na Manhattanie. Zaprojektowany wspólnie przez biuro architektoniczne Diller Scofidio + Renfro, architektów krajobrazu Jamesa Cornera Field Operations i Pieta Oudolfa.

Ten liniowy park służy jako miejska oaza i miejski balkon, który zachęca do spokojnej eksploracji poprzez swój wciągający projekt:

• Płynne i nieprzewidywalne ścieżki: Zawierają mieszankę otwartych przestrzeni, terenów zielonych i punktów odpoczynku. Zakłócają liniową progresję, zachęcając odwiedzających do zatrzymania się i zmiany trasy.
• Wciągające szczegóły: Rzeźby, tymczasowe instalacje i unikalne punkty widokowe wzdłuż High Line przekształcają każdy odcinek w odrębne doświadczenie, zachęcając do bezcelowej wędrówki.
• Zmysłowa atmosfera: Starannie utrzymane naturalne otoczenie, w połączeniu z widokami na panoramę miasta, tworzy uspokajającą, ale urzekającą atmosferę. Subtelnie odwraca to uwagę od otaczającego ją środowiska miejskiego.

Superkilen Park (Kopenhaga, Dania)

Superkilen Park, położony w wielokulturowej dzielnicy Kopenhagi, jest efektem współpracy kolektywu artystycznego Superflex, biura architektonicznego BIG – Bjarke Ingels Group oraz architektów krajobrazu Topotek1.

Ten miejski park został zaprojektowany w celu uczczenia różnorodności kulturowej. Nastąpiło to poprzez włączenie przestrzeni tematycznych wypełnionych przedmiotami i wpływami z ponad 60 krajów. Oto jak efekt Gruen został zastosowany w Superkilen:

• Niekonwencjonalny podział na strefy: Park podzielony jest na trzy główne obszary – Red Square, Black Park i Green Park. Każdy obszar ma unikalny design, który zakłóca konwencjonalny przepływ i zachęca do odkrywania każdego zakątka.
• Interakcja i ciekawość: Strategicznie rozmieszczone obiekty, takie jak brazylijska ławka lub marokańska fontanna, przyciągają zainteresowanie odwiedzających i prowokują ciekawość. Prowadzą do spontanicznej eksploracji terenu.
• Zabawa i zaangażowanie: Park płynnie integruje przestrzenie do uprawiania sportu, relaksu i zabawy. Tworzy wciągające i przyjemne środowisko, które zachęca odwiedzających do przedłużenia pobytu.

Apple Park Visitor Center (Cupertino, USA) 

Apple Park zostało zaprojektowane przez renomowaną pracownię Foster + Partners i zainaugurowane w 2017 r. Apple Park Visitor Center służy zarówno jako rozszerzenie Apple Park, jak i brama do doświadczenia marki Apple.

Funkcjonuje jako przestrzeń komercyjna i oferuje wciągające wrażenia dla odwiedzających. Łączy obszary wystawiennicze z salonem wystawowym produktów Apple i tarasem na dachu z widokiem na Apple Park. Oto jak zastosowano efekt Gruen:

• Płynne przejście między przestrzenią publiczną i komercyjną: Otwarty, płynny układ centrum zaciera granice między obszarami wystawienniczymi i sprzedażowymi. Pozwala to odwiedzającym na zwiedzanie bez jawnej presji handlu.
• Koncentracja na zmysłach: Wykorzystując naturalne światło i ciepłe materiały, takie jak drewno i szkło. Wraz z precyzyjnie wykonanymi meblami, centrum angażuje zmysły i zachęca do dłuższych wizyt.
• Rozproszenie uwagi: Poza zwykłymi ekspozycjami produktów, centrum zawiera obszary poświęcone historii i filozofii Apple. Przyciągając tym samym zainteresowanie odwiedzających i pogłębiając ich zaangażowanie w uniwersum marki.