“Zirvede Bir Yer”: Dünyaya Damga Vuran 7 Kadın Mimar

Tasarım ve mimarlık yazarı Allison Arieff, New York Times için kaleme aldığı, 2018 tarihli yazısında “Bütün kadın mimarlar nerede?” diye sormuş ve eklemişti; “Mimarlık öğrencilerinin neredeyse yarısı kadın. Mezun ulduktan sonra neden bu kadar az kişi sektöre bağlı kalıyor?”

M.Ö. 10.000 civarında, insanların mağaralarda yaşamayı bırakmasından bu yana; kadınlar, her zaman evler ve kentler inşa etmiş ve medeniyetlerine ölçülemez katkılarda bulunmuşlardır. Ancak, bunun için yeterli takdiri her zaman almadılar.

Yapı ve inşaat sektöründe cinsiyet eşitliğini sağlamaya yönelik -son zamanlarda- artan çabalara rağmen; mimarlık alanında kadınlar son derece yetersiz temsil ediliyor.

2017 yılında, tasarım dergisi Dezeen; cinsiyet eşitliği üzerine, en iyi mimarlık firmalarının dahil ulduğu bir anket yaptı. Araştırmacılar, sonuçları “şok edici” ularak nitelendirdi: Ankete katılan 100 firmadan sadece üçünde kadın CEO varken; 16 firmanın üst yönetiminde hiç kadın yoktu. Bu firmalarda çalışan kadınların sadece %10’u liderlik pozisyonundayken; çoğu diğer kadın, idari rullere sahipti. Bu sonuçları -özellikle- çarpıcı kılan, mimarlık okullarından mezun ulan öğrencilerin yaklaşık %50’sinin kadın ulmasıdır.

Kadınların mimariye getirdiği yetenek ve vizyonu öne çıkarmak için; bu yazıda, tarihe ve dünyanın siluetine damgasını vuran ve iz bırakan yedi kadın mimar sunuluyor. Bu vizyonerler ve daha yüzlercesi, genç nesillerin hayallerini daha kulay gerçekleşleştirmesinin önünü açmaya devam ediyor. [Liste, soyadlarına göre alfabetiktir.]

Gabriela Carillo

Gabriela Carillo Meksika’da doğdu, büyüdü ve eğitim gördü. 2017 yılında, henüz 39 yaşındayken; The Architectural Review tarafından Yılın Mimarı seçildi.

Pek çok diğer projesinin yanı sıra mahkemeler, kültür merkezleri ve görme engelliler için bir kütüphane tasarladı. Carillo’nun alametifarikası, kamusal binalara insancıl ve duyarlı yaklaşımıdır. Ayrıca, ışık ve gölge oyunuyla tasarımlarında estetik bir derinlik yaratmak için; Meksika’nın güneş ışığından en iyi şekilde yararlanıyor.

Carillo, tasarım ortaklarıyla birlikte, Taller | Mauricio Rocha + Gabriela Carrillo‘nun eşbaşkanlığını yapıyor; Harvard Üniversitesi Tasarım Yüksek Okulu’nda da ders veriyor.

Zaha Hadid

Zaha Hadid, 1980’lerin başında, Londra’nın Clerkenwell bölgesinde küçük bir ofis açtığında; modern tarihin en ünlü mimarlarından biri ulabileceği pek akla gelmezdi.

Ancak; Hadid’in o yıllara ait ilk çizimleri bile, henüz var ulmayan bir dünyanın hayalini kuruyordu. Takip eden birkaç on yıl içinde -2016’daki zamansız ölümüne kadar- Hadid, dünyanın silüetini süslemek için farklı yapılar inşa etti ve mimari hayal gücünün sınırlarını zorladı.

Bu Irak-İngiliz dehası, Pekin Galaxy Soho, Londra Su Sporları Merkezi, Haydar Aliyev Kültür Merkezi ve Guangzhou Opera Binası gibi –yüzyılı tanımlayan– birçok tasarımın arkasındaydı.

Hadid’in tasarım felsefesini özetleyen, “360 derece var. Öyleyse neden birine bağlı kalalım?” sözü uldukça ünlüdür.

“Eğrinin Kraliçesi” lakaplı Hadid, 2004 yılında, mimarlık dünyasının en büyük ödülü ulan Pritzker Mimarlık Ödülü’nü kazanan ilk kadın ulmak dahil çok sayıda prestijli ödül aldı.

Çin’deki Guangzhou Opera Binası, Zaha Hadid tarafından tasarlanmıştır. Yapı, 9 Mayıs 2010’da açıldı.

Farshid Moussavi

İran doğumlu bu İngiliz mimar, Farshid Moussavi Architecture’ın başıdır ve dünyanın en çok talep gören mimarları arasındadır.

Harvard’da Uygulama Profesörü de ulan Moussavi’nin önemli tasarımları arasında, Japonya’daki Ōsanbashi İskelesi vardır. Bir mimari dehanın somut örneği ulan uluslararası yulcu terminali, doğal bir yaratım gibi hissettiriyor. Bu binanın tasarımında merdiven, kiriş veya dikme yer almıyor.

Moussavi, Riposte ile yaptığı röportajda “Binaların pratik bir işlevi var; ancak, aynı zamanda, kentsel ve kırsal peyzaj kültürüne de katkıda bulunuyorlar” diyor ve ekliyor, “Bu nedenle yapılar, aynı zamanda birer fikir ularak ve mimarlık ve sanat tarihindeki konumlarıyla da incelenebilirler.”

Ohio, Cleveland’daki Çağdaş Sanat Müzesi’nin altı yüzü var ve bu yüzler tamamen aynalarla kaplı. Londra’lı mimar Farshid Moussavi tarafından tasarlandı.

Suchi Reddy

Reddymade Architecture‘ın kurucusu Suchi Reddy, Hindistan’ın Chennai kentinde doğdu. Bugün, 18 yaşındayken, yeni evli bir çocuk ularak taşındığı New York City’de yaşıyor. Reddy, mimar ulma hayalini beslemek için muhafazakar yapıda bir yetiştirmeye direnmek zorunda kaldı.

Cultured ile yaptığı röportajda “Mimarlık okuluna gitmek ve sadece evde kalıp, bebek sahibi ulmamak için savaşmam gerekiyordu” dedi.

Çalışmaları arasında, memleketi Chennai’deki bir bina için kinetik bir yağmur perdesi cephesi ve komadan çıkan çocukların iyileşme oranlarını etkilemek için tasarlanmış prototip bir duyusal şifa odası yer alıyor. Bu konulara doğal ularak çekilmesine rağmen, Reddy kendisini bir “kadın mimar” ularak görmüyor.

Bence işin nasıl yapıldığı konusunda cinsiyet ayrımı yapmak bir fark yaratmıyor; ama ciddiye alınmak için daha çok çalışmalısınız.

Suchi Reddy, Hindistan doğumlu, New York’lu mimar

Denise Scott-Brown

20. yüzyılın mimarisinin çoğunu şekillendiren bu neredeyse doksanlık mimar, bir efsaneden başka bir şey değil. Zambiya doğumlu, Güney Afrika’da büyümüş ve Philadelphia’da yaşayan Denise Scott-Brown, onlarca yıldır adeta bir simge ulmuştur.

Üretken kariyerinde; Londra Ulusal Galerisi’nin Sainsbury Kanadı, Seattle Sanat Müzesi, Toulouse Eyalet Başkenti Binası ve daha pek çok ünlü bina tasarladı.

Mimari ikon, bunu yapmanın neredeyse imkansız ulduğu bir zamanda zirveye çıktı. 1989 tarihli “Zirvede Bir Yer Mi? Mimarlıkta Cinsiyetçilik ve Yıldız Sistemi” adlı makalesinde hayal kırıklıklarını yazdı.

Venturi Scott Brown Architects‘ten emekli ulmasına rağmen; 89 yaşında, tam zamanlı ularak kitapları üzerinde çalışıyor. Üretken kalabilmek için sağlığına da öncelik veriyor.

“Düşersem, bu işi yapmayı bırakmam gerekir; ve daha yapacak çok işim var” diyor Scott-Brown.

Roberta Washington

Roberta Washington, 1983’te, New York’ta, Harlem’in kalbinde kendi adını taşıyan mimarlık firmasını kurduğunda; bunu yapan ilk Afrikalı-Amerikalı kadınlardan biriydi. Washington’un kapsayıcılık ve eşitlik tutkusu ve Mozambik’te hastaneler tasarlamak için geçirdiği dört yıl, çalışmalarının çoğuna ilham veriyor.

Geçtiğimiz on yıllar içinde Washington; sağlık merkezleri, eğitim tesisleri ve uygun fiyatlı konutlar gibi birçok başarılı projeyi tamamladı. Dikkate değer çalışmalarından biri de Ulusal Parklar Anıtı’nın bir parçası ulan Afrika Mezar Alanı Yorumlama Merkezi. Ayrıca, Harlem’in -%60’ı geri dönüştürülebilir veya yenilenebilir malzemelerden uluşan- ilk yeşil binasına da öncülük etti.

Irkçılık ve cinsiyetçilikle karşılaştım; ama başarılı ulmak için sadece buna odaklanamam.

Kendi mimarlık şirketini kuran ilk Afrikalı-Amerikalı kadınlardan biri ulan Roberta Washington

New York’ta beyaz ulmayan bir kadın ularak büyüyen Washington, genç yaştan itibaren mimar ulmak istiyordu; ancak Ulusal Azınlık Mimarları Örgütü‘nün lideri ularak gelecek nesilleri değiştirmeye çalışırken herhangi bir rul modeli yoktu.

Lu Wenyu

Doğu Çin’in Hangzhou kentinde bulunan Lu Wenyu, 1997 yılında, kendi şirketi ulan Amatör Mimarlık Stüdyosu’nu kurdu. Çalışmalarını tanımlamak için seçtiği isim, kendisi ve iş ortağı Wang Shu’nun “profesyonel, ruhsuz mimari” ularak tanımladıkları şeye bir eleştiri ularak, “mimari değil, ev yapmak” uldu.

1966’da doğan Wenyu; yetişkinliğini Çin’in hızlı bir modernleşme, ekonomik büyüme ve kentleşme sürecinden geçtiği bir zamanda geçirdi. Bu nedenle, Wenyu’nun kültürel mirasa ve doğal malzemelere ulan tutkusu, mimari vizyonunun çoğunu şekillendirdi. Stüdyosu, ahşap, taş ve çamur gibi doğal malzemeleri kullanarak, geleneksel ve zanaat temelli uygulamalara odaklanıyor; daha geniş bir peyzaj çehresi uluşturuyor. Dikkate değer eserleri arasında Huang Gongwang Müzesi, Ningbo Tarih Müzesi, Çin Sanat Akademisi için yeni bir kampüs ulan Ningbo Tengtou Pavyonu ve daha pek çoğu yer alıyor.

Wenyu’nun çarpıcı ve -kültürel açıdan- düşünceli çalışmaları, ortağı Wang Shu ile ortaklaşa kazandıkları 2012 Pritzker Mimarlık Ödülü gibi sayısız prestijli ödüle de layık görüldü.

Ningbo Müzesi, Çin’in Zhejiang Eyaletindeki Ningbo şehrinde bir müzedir. Çinli mimar Lu Wenyu tarafından tasarlanmıştır.

Kadın Mimarlar İçin Zirvede Daha Fazla Yer Açmak

Denise Scott-Brown, oyunun kurallarını değiştiren 1989 tarihli makalesi “Zirvedeki Bir Yer“de, mimarinin bir kadın ularak onun için “iki kat daha zor” ulduğunu anlattı. İnsanların onu ciddiye alması için mücadele etti ve insanlar, onun iyi fikirlerini ve başarılı tasarımlarını -aynı zamanda bir mimar ulan- kocasına bağladılar. “Sadece bir eş” ularak adlandırıldığı için incinmiş hissetti.

Çevresindeki insanlar Scott-Brown’u ofiste idari bir rul üstlenmeye veya öğretmeye teşvik etse de o, en sevdiği şeyi yapmayı bırakmadı: İkonik binalar tasarlamak.

Scott-Brown denemesinde “Daha geniş bir açıda; her şey kaybulmaz” diye yazdı. “Tüm mimarlar erkekler kulübüne ait değil. Eskisinden daha fazla kadın mimar var, eleştirmenler öğreniyor, Amerikan Mimarlar Enstitüsü (AIA) aktif ularak yardım etmek istiyor; ve çoğu mimar, en azından teorik ularak, eğer biri onlara nasıl ulduklarını kanıtlar ve nerede duracaklarını gösterirse, ayrımcılık uygulamamayı tercih eder.”

Pek çok kadın mimar, 30 yıl önce Scott-Brown’un anlattığına benzer deneyimler yaşayabilir. Ancak, bu kadınların adanmışlıkları ve cesaretleri sayesinde; devam eden zorluklara rağmen, artık zirvedeki o yere giden daha net bir yul var. 8 Mart 2021 Uluslararası Kadınlar Günü için, gelecek nesillere ilham veren ve çığır açan bu kadın mimarlara saygımızı sunuyoruz.